حکایت ساخت قدیمی‌ترین مسجد تهران | بنایی فاخر در شلوغی و ازدحام بازار
تاریخ انتشار: ۸ بهمن ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۶۲۱۸۹۸
همشهری آنلاین- حمیدرضا رسولی: تماشای معماری منحصر به فرد مسجد جامع در دل بازار بزرگ تهران برای همه رهگذرانی که از شلوغی‌های بازار عبور می کنند یک غنیمت بزرگ است. مسجد جامع بازار به عنوان یکی از سه مسجد بزرگ پایتخت و قدیمی‌ترین مسجد تهران معماری منحصر به فردی دارد و بنای آن در سه دوره تاریخی ساخته شده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
در دوره قاجار و زمان حکومت فتحعلی شاه، بازار تهران به طرف شمال غرب و غرب گسترش پیدا می کند و گفته می شود مسجد جامع تا آن موقع فقط شامل شبستان عقیق بوده است. مسجد در آن دوره تاریخی هنوز گسترش پیدا نکرده بود اما توسعه بازار حول بنای مسجد بوده و بعد از گسترش محدوده بازار، شبستان دوم یعنی شبستان زیر گنبد بنا شده است. این شبستان ۱۸ چهار طاقی دارد که در ۳ ردیف و روی ۱۰ ستون قرار گرفته اند. بزرگ‌ترین سقف مسجد از نظر طول و ارتفاع در همین شبستان ساخته شده است. محراب شبستان عتیق طاقی‌شکل و نیم‌هشت است و درون محراب، کاشیکاری خشتی با زمینه لاجوردی و مزین به گل های اسلیمی و ترنج است.
مدتی بعد از شکل گیری شبستان دوم، شبستان گرمخانه توسط حاج سلطان ساخته می شود و بعد از آن هم میرزا مسیح تهرانی باغ بزرگش را برای ساخت شبستان چهلستون وقف می کند. برای ساخت این شبستان ۳۶ ستون به کار رفته اما به چهل ستون معروف شده است.
در دوره حکومت فتحعلی شاه، دوستعلی‌خان، خوشنویس چیره‌دست و از رجال سرشناس آن دوره، شبستان زیرزمین را در ضلع شمال صحن بنا می کند و مسجد جامع سر و شکل می گیرد. برخی منابع مکتوب با استناد به گفته های اهالی تهران قدیم، تاریخ ساخت شبستان استرآبادی را هم ۷۰ سال قبل تخمین زده‌اند و آنطور که از شواهد پیداست، شبستان استرآبادی که به عنوان آخرین قطعه، پازل مسجد جامع بازار را تکمیل کرده به جای مهتابی بالای شبستان، زیرزمین ساخته شده تا مسجد شکل کنونی‌اش را پیدا کند. وجه اشتراک همه شبستان های مسجد جامع این است که در معماری آنها از چهارطاقی‌های متعدد استفاده شده و یک نورگیر کوچک دایره‌ای‌شکل وسط این چهارطاقی‌ها قرار دارد که نور داخل شبستان را تامین می کنند.
شبستان استرآبادی یکی از جدیدترین بخش های مسجد به حساب می آید که ۷ در ورودی چوبی دارد و ورودی مرکزی آن، طاقی شکل است و اطراف آن با کتیبه هلالی زیبایی دیده می شود که آیه ۳۵ سوره نور روی آن نقش بسته است.
مسجد جامع بازار هم اکنون ۷ شبستان دارد که هر کدام از شبستان ها حکم یک مسجد جدا گانه را دارند. قدیمی ترین نقشه ای که از محدوده خیابان ۱۵ خرداد فعلی و مسجد جامع بازار وجود دارد به حدود ۱۷۰ سال قبل مربوط می شود که گیریشمن فرانسوی آن را تهیه کرده است. در این نقشه ۷ شبستان مسجد قابل مشاهده است و سند تکمیل بنای مسجد جامع تا آن دوره تاریخی به حساب می آید. علیرضا زمانی، تهران پژوه، در باره قدمت قدیمی ترین مسجد تهران می گوید: «مدتی قبل، کارشناسان میراث فرهنگی با حفر بخشی از بنای مسجد اشیایی را کشف کردند که به دوره آل‌بویه تعلق دارد و این گمانه‌زنی وجود دارد که ساخت مسجد جامع حتی قبل از دوره صفویه شروع شده است. از ویژگی های منحصر به فرد این مسجد می‌توان به بادگیرهایی اشاره کرد که در قسمت شرقی شبستان واقع است و یک بادگیر هم در قسمت جنوبی بوده که در جریان احداث کتابخانه تخریب شده است. این بادگیرها هوای داخل شبستان را تهویه می کردند.»
یکی از بخش های دیدنی مسجد جامع، ایوان طاقی‌شکل مقابل شبستان عتیق است که دهانه آن با آجرچینی رومی تزئین شده و نمای درونی آن هم شامل ازاره ۷۵ سانتیمتری سنگ و بقیه سنگ مرمر سفید است. در قسمت شرقی ایوان شبستان عتیق، ایوان شبستان زیر گنبد قرار دارد که طاقی شکل است و ۱۱ متر ارتفاع دارد. روی ایوان ماذنه زیبایی مسجد دیده می شود که به شکل نقاره‌خانه های قدیمی از جنس چوب ساخته شده است. این اثر زیبا به شکل هشت‌ضلعی ساخته شده و ۸ ستون چهار وجهی دارد که در ستون‌ها مقرنس‌های چوبی به کار رفته است. سقف ماذنه به شکل زیبایی کنده‌کاری شده و اطراف آن با لبه های کنگره دار و به سبک و شیوه معماران دوره زندیه تزئین شده است. از زمان دقیق ساخت ماذنه مسجد اطلاع دقیقی در دست نیست اما تاریخ‌نگارها معتقدند که قدمت آن به دوره قاجار برمی گردد.
ایوان طاقی شکل شبستان چهل ستون هم معماری منحصر به فردی دارد. نمای درونی آن شامل ازاره یک متری سنگ و بقیه آجرکاری است و کناره های آن با معقلی تزئین شده است. محراب قسمت جنوبی ایوان هم با زمینه لاجوردی دیدنی است و معماری چشم‌نوازی دارد.
منبع: همشهری آنلاین
کلیدواژه: اسلام مسجد ارز بازار داخلی معماری مسجد جامع بازار قدیمی ترین بنای مسجد ساخته شده
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.hamshahrionline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «همشهری آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۶۲۱۸۹۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
روستای فهرج یزد در مسیر جهانی شدن + فیلم بنای ناشناخته پیش از اسلام
روستای تاریخی فهرج استان یزد با جاذبه‌های متعدد فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و گردشگری جزو ۸ روستای ایران در مسیر جهانی شدن در سال ۲۰۲۴ قرار گرفته است و مسئولان درصدد معرفی هرچه بهتر این روستا و رسیدگی به آن هستند.
به گزارش خبرگزاری ایمنا از یزد، چند سالی است که بعضی روستاها با یکسری ویژگیها و شرایط خاص کاندید معرفی روستای‌های هدف گردشگری می‌شوند، روستاهایی با ۹ شاخص مرتبط با اهداف توسعه پایدار (SDG) از جمله منابع فرهنگی و طبیعی، ترویج و حفظ منابع فرهنگی، پایداری اقتصادی، پایداری اجتماعی، پایداری محیط زیست، پتانسیل و توسعه گردشگری و ادغام زنجیره ارزش، حاکمیت و اولویت‌بندی گردشگری، زیرساخت، ارتباطات و بهداشت، ایمنی و امنیت در تحقق توسعه پایدار شناسایی و پرونده آنها به سازمان گردشگری ملل متحد (UNTOURISM) ارسال شده است.
امسال فهرج در استان یزد جزو این روستاها قرار گرفته است و مسئولان استان در تلاش برای معرفی بهتر و بیشتر جاذبه‌های این روستا هستند. روستاهایی که برای معرفی پرونده آنها ارسال شده است باید جمعیتی کمتر از ۱۵ هزار نفر باشند و به لحاظ طبیعی در منطقه‌ای باشد که دارای ویژگی‌های خاصی از جمله فعالیت‌های سنتی کار کشاورزی، جنگل‌بانی، نگهداری از دام و ماهی‌گیری و امرار معاش از این راه، دارا بودن کل جامعه از فرهنگ، سبک زندگی و ارزش‌های مشترک و نقش موتور محرکه بودن گردشگری در روستاها را داشته باشند، همچنین لازم است انگیزه و ابتکاری برای تبدیل شدن به یک روستای جهانی وجود داشته باشد.
مسجد جامع فهرج، نخستین مسجد ایران عنوان شده است. معماری بنای این مسجد جامع متعلق به دوران ساسانی است، المان‌های آن در داخل شبستان به زمان ساسانیان تعلق دارد و مناره‌ها در قرن ششم به مسجد اضافه شده است.
روستای فهرج در استان یزد در ۲۲ کیلومتری جنوب شرقی یزد و در مسیر جاده یزد – بافق قرار گرفته است و با توجه به بناهای موجود در آن قدمت این روستای تاریخی به قبل از پیدایش اسلام بازمی‌گردد.
آب و هوای روستا نیمه‌بیابانی است و تابستان‌هایی به شدت گرم و آب و هوایی مطبوع در فصل سرد سال دارد، همچنین اختلاف دمای شب و روز در فهرج زیاد است و حتی در روزهای داغ تابستان شب‌هایی خنک دارد؛ بهترین زمان سفر به فهرج اوایل بهار، فصل پاییز و اواخر زمستان است. از دلایل عمده گزینش روستای فهرج در لیست کاندیداهای روستاهای هدف گردشگری در دهکده گردشگری روستاهای جهانی این است که این روستا ظرفیت‌های مختلف فرهنگی، کشاورزی، گردشگری و تفریحی دارد.
مسجد جامع فهرج، نخستین مسجد ایران عنوان شده است و قدمت آن به نیمه اول قرن اول هجری باز می‌گردد. نقشه این مسجد شبیه یکی از طبقات تخت جمشید به نام خزانه است که آتش گرفته و سوخته است. معماری بنای این مسجد جامع متعلق به دوران ساسانی است، المان‌های آن در داخل شبستان به زمان ساسانیان تعلق دارد و مناره‌ها در قرن ششم به مسجد اضافه شده است.
نظریاتی مبنی بر آتشکده بودن مسجد جامع فهرج مطرح شده است که رد می‌شود، زیرا تمام شبستان‌های مسجد رو به سمت قبله بنا شده است، مسجد جامع فهرج همچنین دارای یک طبقه زیرین است که در آن بسته است و هنوز هیچ گونه کاوشی در آن صورت نگرفته است. یکی از اهالی فهرج عنوان می‌کند که پدربزرگم می‌گفت طبقه زیرین در یکی از گوشه‌های مسجد قرار دارد و مردم از طریق دری که در آن سمت قرار داشت به طبقه زیرین می‌رفتند.
مناره مسجد جامع فهرج فانوس کویری نام گرفته است؛ با توجه به اینکه این روستا بین یزد، بافق و کرمان قرار داشته است بازرگانانی که عبور می‌کردند از مناره مسجد به عنوان نشانی استفاده می‌کردند تا روستا را گم نکنند، در راستای معرفی فهرج در دهکده جهانی این مناره فانوس کویری عنوان شده است.
کشاورزی در فهرج نیز از قدیم‌الایام وضعیت خوبی داشته است و در حال حاضر نیز جزو اولین صادرکنندگان صیفی‌جات در یزد به شمار می‌رود و گلخانه‌های متعددی دارد، از دیگر جاذبه‌های این منطقه گردشگری کمپ‌های کویرنوردی آن است، فهرج کویر بکر و دست نخورده‌ای دارد و مجهزترین کمپ‌ها در این روستا ساخته شده است.
حمام تاریخی فهرج نیز در این روستا قرار دارد و شامل ویژگی‌های منحصربه‌فردی است. این حمام سیستم گرمایش لوله‌ای زیرین دارد که شبیه سبک امروز در گرم کردن منازل است، یک مسیر مَحرم رو و حمامی کوچکتر با در جداگانه‌ای وجود دارد تا اگر زنی در روز مردان یا مردی در روز زنان به حمام نیاز داشت بتواند بدون اینکه بقیه او را ببیند به حمام بیاید.
پدر و اجداد زنده‌یاد مهدی اخوان ثالث، اصالتاً از اهالی روستای «فهرج» یزد بودند تا اینکه پدر او به همراه دو برادر دیگر برای تجارت به خراسان مهاجرت می‌کنند و مهدی اخوان ثالث در مشهد متولد می‌شود.
اخوان ثالث حتی در شعری به فهرج که انار آن از دیرباز مشهور بوده، اشاره می‌کند «بودش انارِ فهرجیّ شیرین / عقدۀ مَلَس نبودش عقدا را.» خانه اجدادی مهدی اخوان ثالث نیز، خانه‌ای خشت و گلی بوده و به مسجد جامع تاریخی فهرج چسبیده است.
این روستا دارای بازار تاریخی و بوم‌گردی‌های فعال و پررونقی می‌شود که سبب شده است این روستا در لیست تورهای گردشگری قرار داشته باشد، فهرج دارای بناهایی ناشناخته از جمله گنبدخانه است که قدمت آن به دهه سوم هجری قمری باز می‌گردد.
کد خبر 749555
گزارشگر قديمى راديو دار فانى را وداع گفت